To jest artykuł z cyklu Analizy Inflacji.
Obliczenia i analizy na tej stronie aktualizuję raz do roku jak tylko pojawią się dane za rok poprzedni. Nie ma tu aktualizacji co miesiąc.
- Sprawdź: Skąd pobrać dane o wynagrodzeniach i jak je używać
- Sprawdź: Dane historyczne (tabela)
Czy wynagrodzenia rosną szybciej niż inflacja?
To jedno z częstszych pytań – szczególnie w czasach wysokiej inflacji.
Wyniki średnich wynagrodzeń w porównaniu do inflacji pokazują że tak – na 74 badane lata w 61 przypadków wzrost wynagrodzeń był wyższy niż inflacja w danym roku.
To oczywiście dane uśrednione. Choć każdy tak naprawdę może samodzielnie to sprawdzić jak to wyglądało w indywidualnym przypadku:
- dane o rocznej inflacji przygotowałem dla Ciebie na tej stronie
- dane o Twoich rocznych dochodach netto sprawdzisz na przelewach wynagrodzenia lub wyciągniesz te dane z dokumentów rocznych PIT
W artykule muszę opierać się o wartości średnie.
Przygotowanie do analizy zarobków na tle inflacji
Przed każdą analizą trzeba dokładnie przyjrzeć się danym źródłowym. Aby nie wpaść w pułapkę bezmyślnego pokazywania danych bez sprawdzenia co tak naprawdę oznaczają…
A w przypadku badania historycznych wynagrodzeń było to dość złożone działanie. Ale całą pracę zrobiłem dla Ciebie – i wynikami za chwilę się podzielę.
Przypomnę że moim celem nie jest analizowanie poziomów wynagrodzeń. Celem jest przeprowadzenie analizy pokazującej jaki wpływ na wynagrodzenia ma inflacja. Jeżeli widoczne będą korelacje dla średnich danych GUS vs inflacja to i inne wynagrodzenia będą zachowywać się w długim okresie w podobny sposób (podążając za inflacją).
Wiem że są w Polsce patologie dotyczące zaniżania wynagrodzeń i wiem że mogą być przypadki gdzie 'przedsiębiorcy’ kombinują aby pensji nie podwyższać. Ale wierzę w siły wolnego rynku i na długą metę to nie będzie działać. I są to zdecydowanie sytuacje wyjątkowe. Ale na tym koniec komentowania rzeczywistości – nie to jest celem tego artykułu!
Wartości rocznych wynagrodzeń (które publikuje ZUS na tej stronie) w pierwszej kolejności musiałem przeliczyć na wynagrodzenia ’na rękę’. Tak aby były faktycznie porównywalne w poszczególnych latach. Taka ciekawostka (o której zapomina większość publikacji na temat historii wynagrodzeń w Polsce):
- dane od 1999 roku podawane są jako ubruttowione (uwzględniając całość składek ZUS)
- dane od roku 1992 do 1998 podawane są jako brutto (czyli netto plus ówczesny podatek)
- dane za lata 1991 i wcześniej podawane są w kwocie netto
Prace nad przeliczeniami wyglądały tak:
- Najłatwiej było z danymi do 1991 roku 🙂 Dane już były podawane netto.
- W latach 1992 do 1998 uwzględniłem podatek dochodowy (dla progu podatkowego w którym mieściły się średnie wynagrodzenia – zawsze był to najniższy próg podatkowy). Progi te się zmieniały – i to bynajmniej nie w jednorodny sposób. W latach 1992, 1993 – podatek wynosił 20%, w 1994-1996 podatek wynosił 21%, w 1997 znów 20% i w 1998 zmalał do 19%.
- Od roku 1999 wynagrodzenie na rękę musiałem osobno przeliczyć dla każdego roku kalendarzowego – ponieważ w poszczególnych latach były różne stawki choćby składek ZUS. Skorzystałem to z kalkulatorów i informacji z portalu Infor uwzględniając składki ZUS i uwzględniając kwotę wolną od podatku
Dodatkowo do danych z czasów głębokiej komuny trudno odnosić się merytorycznie – ale dane są – warto je pokazać i poddać prostej analizie.
Analizy podzieliłem na 4 okresy
Inflacja w długim okresie była tak duża – uwzględniając okresy bardzo wysokiej oraz hiperinflacji że prezentacja danych na jednym wykresie byłaby mało czytelna. Zresztą zobaczcie sami…
Stąd podzieliłem dane na kilka okresów które przedstawiam poniżej. Począwszy od historii najnowszej.
Wynagrodzenia w Polsce a inflacja: 1994 – 2021
W najnowszych czasach zależności są oczywiste – poziom wynagrodzeń w poszczególnych latach (oprócz 2004) rósł szybciej niż rosła inflacja:
Doskonale widać to na wykresie łącznego wzrostu:
Uwaga: Uważni czytelnicy wiedzą już jak poprawnie liczyć wzrost procentowy np. wynagrodzeń do wzrostu inflacji. Te poprawne wartości to zielona krzywa.
Na pierwszy rzut oka (niestety błędny) może wydawać się, że wzrost wynagrodzeń w badanym okresie = 1125% po odjęciu łącznej inflacji 350% to 1125%-350%=775%. To niestety bardzo duży błąd (bardzo mocno 'sugerowany’ przez wykres). W rzeczywistości ostatnia zielona wartość na wykresie to 172%. Co wynika wprost z poprawnego wzoru: (1125%-350%)/(1+350%)=172%.
W latach 1994-2021 średnie zarobki wzrosły ponad inflację o 172%.
Wynagrodzenia w Polsce a inflacja: 1989 – 1993
W latach 1989 -1993 analizę zaburza hiperinflacja w 1989 ze swoimi 640%… Tu wynagrodzenia nie nadążyły (pod wykresem wyjaśniam dlaczego), a późniejsze spadki inflacji do niskich poziomów nie dały szansy na skorygowanie poziomów średnich wynagrodzeń.
Analizując dane w poszczególnych latach (łącznie od 1950 roku) widać jedną zależność – w latach bardzo wysokiej inflacji wzrost wynagrodzeń (średnich rocznych) jest od inflacji niższy.
Jakie są tego przyczyny?
- Moim zdaniem wynagrodzenia już w kilkuletnich okresach będą tak jak w przeszłości prześcigać inflację
- Wpływ na to ma m.in. ustalany odgórnie minimalny poziom wynagrodzenia za którym pośrednio podążają żądania płacowe
- Przy wysokiej inflacji wynagrodzenia tym bardziej muszą szybko rosnąć (wymuszane np. przez pensję minimalną). Dlaczego? Z uwagi na możliwe protesty społeczne – przy dużych podwyżkach cen bez podwyższenia wynagrodzeń nie da się funkcjonować
- Dlaczego np w 1982 wzrost wynagrodzeń był dużo niższy niż inflacja (a jeszcze większa rozbieżność była w roku 1989)? Zakładam że to kwestia odczytu danych – dane o inflacji to dane za rok kalendarzowy.
- A wynagrodzenie roczne podawane przez GUS jest oparte o zbierane dane od firm które przekazują łączne roczne wynagrodzenie – które w latach dużej inflacji zmieniało się co miesiąc i – bardzo możliwe że po roku było wyższe o więcej niż wskaźnik inflacji, ale przez to że była to niejako średnia z miesięcznych wypłat – w czasie wysokiej inflacji nie jest to wykazane w danym roku.
- I patrząc na wykresy w latach następujących po bardzo wysokiej inflacji wzrost wynagrodzeń jest od nowej inflacji wyższy – co też można próbować tłumaczyć tym, że presja płacowa na początku roku po bardzo wysokiej inflacji jest wyższa, ale i tym że komunikat GUS o przeciętnym wynagrodzeniu pojawia się z co najmniej kilkutygodniowym opóźnieniem
Lata bardzo wysokiej inflacji są trudne do analiz – i należy je traktować jako niewielkie odstępstwa od normy – którą jest jednak fakt że pensje (średnie) wygrywają z inflacją.
W analizach dłuższych niż kilka lat efekt 'zaskakująco wysokich inflacji’ znika.
Łączny wzrost wynagrodzeń w te kilka lat nie wygrał z inflacją:
Ponieważ poruszamy się na tym wykresie w abstrakcyjnych (wg dzisiejszych standardów) poziomów inflacji kilkuletniej na poziomie … 8000% to wykres utraty wartości wynagrodzeń względem inflacji wygląda jak linia prosta. Tak – ale tylko dlatego że wyliczone wartości są niewielkie w stosunku do skali wykresu. Dlatego ten sam wykres przygotowałem powiększając go w tym zakresie:
Wynagrodzenia w Polsce a inflacja: 1980 – 1988
W tym przedziale czasu mieliśmy dwa lata z wystrzałem inflacji – w pozostałych była też wysoka między 10 a 30%.
Realny wzrost wynagrodzeń ponad inflację (poza 1982 i 1987) utrzymywał się na niskim, ale stabilnym poziomie. Te dwa 'gorsze’ lata spowodowały w tym czasie to co pokazuje poniższy wykres:
Zapewniam, że nie manipulowałem badanymi okresami czasu…
W latach 1980 do 1988 wykres łącznego wzrostu wynagrodzeń w porównaniu do łącznej inflacji utrzymywał się na prawie identycznym poziomie. Tak bardzo zbliżonym że wyjątkowo w tej serii wykresów w tym jednym inflację skumulowaną pokazałem w formie wykresu liniowego zamiast warstwowego – ponieważ wartości łącznego wzrostu wynagrodzeń i łącznej inflacji narastająco w poszczególnych latach były prawie identyczne…
I co za tym idzie skumulowany (łączny!) poziom zmian wartości wynagrodzeń realnie ponad inflację był na minimalnym, do tego malejącym poziomie. W tym czasie po prostu wynagrodzenia (średnie) jak po sznurku zwiększały się wraz z inflacją.
Wynagrodzenia w Polsce a inflacja: 1950 – 1979
(*) Dane dla roku 1953 zostały „odcięte’ dla przejrzystości wykresu. W roku 1953 inflacja wyniosła 41,9, a wynagrodzenia w porównaniu do roku poprzedniego wzrosły praktycznie tyle samo: 41,1%
W badanym przedziale czasu wzrost wynagrodzeń był prawie zawsze wyższy (czasem znacznie wyższy) niż wskaźniki rocznej inflacji.
Doskonale odzwierciedla to wykres łączny – skumulowanego wzrostu wynagrodzeń w porównaniu do inflacji:
Uwaga: Uważni czytelnicy wiedzą już jak poprawnie liczyć wzrost procentowy np. wynagrodzeń do wzrostu inflacji. Te poprawne wartości to zielona krzywa.
Na pierwszy rzut oka (niestety błędny) może wydawać się, że wzrost wynagrodzeń w badanym okresie = 866% po odjęciu łącznej inflacji 192% to 866-192=674%. To niestety bardzo duży błąd (o którym nie wie większość). W rzeczywistości ostatnia zielona wartość na wykresie to 230%. Co wynika wprost z poprawnego wzoru: (866%-192%)/(1+192%)=230%.
W latach 1951-1979 zarobki wzrosły ponad inflację o 230%.
Potrzebujesz gotowych danych w formie arkusza Excel (i przykłady obliczeń)?
Zapisz się na listę informacyjną
